De geclaimde vergoedingen zijn lang niet altijd terecht en sowieso vaak veel te hoog
Claimbedrijven schrijven bedrijven en ondernemers met grote regelmaat aan vanwege vermeende inbreuk op het auteursrecht op foto’s. Bekende namen als Getty Images en Visual Rights Group (voorheen Permission Machine) die werkt voor het ANP, maar ook kleinere fotopersbureaus werken voor fotografen en bedrijven die de rechten van fotografen beheren. Ze gaan met ‘tracking technologie’ online op zoek naar mogelijk inbreukmakend gebruik van foto’s en claimen vaak vele honderden tot duizenden euro’s vergoeding voor het gebruik van een of meer foto’s. Regelmatig onterecht. Het bedrijfsleven en ondernemers (maar ook particulieren) worden hiermee op hoge kosten gejaagd. Over deze claimpraktijk is al vaak geklaagd en Permission Machine is door de rechter al eerder op de vingers getikt, maar er lijkt niets te veranderen. Behalve dat Permission Machine nu Visual Rights Group heet.
Foto’s zijn in verreweg de meeste gevallen beschermd door het auteursrecht. Automatisch, zodra de foto is gemaakt. Anderen mogen de foto’s vervolgens niet zonder toestemming gebruiken. Gebeurt dat toch, dan zal er een vergoeding moeten worden betaald. Maar op de hoofdregel ‘zonder toestemming geen gebruik’ bestaan diverse uitzonderingen. En van die uitzonderingen trekken de grote ‘claimbedrijven’ zich over het algemeen niets aan.
Uitzonderingen auteursrecht: geen inbreuk
Belangrijke uitzonderingen op het auteursrecht zijn het gebruik van een foto als citaat en het plaatsen van een hyperlink of embedded foto. Als daarvan sprake is, is toestemming voor gebruik van een foto niet nodig. Geclaimde vergoedingen zijn in die gevallen ook niet terecht.
Gebruik van foto’s als citaat
Foto’s worden regelmatig gebruikt als citaat. Bijvoorbeeld als een foto onderwerp is van een artikel of blog of als die foto dient ter verduidelijking van de tekst. Er mag daarbij géén sprake zijn van versiering. Zo maar een leuke foto plaatsen bij een artikel of blog, zonder enig inhoudelijk verband, mag dus niet. Een ander belangrijk vereiste voor een geldig citaat is dat de bron/naam van de fotograaf of auteursrechthebbende wordt vermeld, waar dat mogelijk is. Als aan deze voorwaarden is voldaan, is veelal sprake van een geldig citaat. Inbreuk op het auteursrecht is dan niet aan de orde en een claim voor (schade)vergoeding is in dat geval onterecht.
Hyperlinken en embedden
In de meeste gevallen is voor het aanbrengen van een hyperlink of embedded link geen toestemming nodig. Dat kan anders zijn als een commerciële partij een link naar een foto plaatst, terwijl die weet of zou moeten weten dat de foto niet eerder openbaar is gemaakt met toestemming van de rechthebbende dan wel dat de foto wel openbaar is gemaakt maar voor slechts een beperkte groep (zoals abonnees) en je voor het elders publiceren dus bepaalde beperkingsmaatregelen moet omzeilen. Dan kan het plaatsen van zo’n link toch inbreuk op het auteursrecht opleveren. Maar vaak is er helemaal geen sprake van onrechtmatig gebruik, terwijl de grote claimpartijen met een beroep op het auteursrecht hoge bedragen claimen.
Schrikeffect met automatisch gegenereerde brieven
In veel gevallen die in mijn dagelijkse advocatenpraktijk voorbijkomen, wordt via automatisch gegenereerde brieven een beroep op het auteursrecht gedaan om zo bedrijven en ondernemers te dwingen tot het betalen van hoge en vaak slecht onderbouwde vergoedingen voor het gebruik van foto’s. Veelal ten onrechte. De claimpartijen lijken niet te onderzoeken of een claim eigenlijk wel terecht is, maar gaan er bij elke gevonden foto zonder meer van uit dat er inbreuk wordt gemaakt en claimen vervolgens onredelijk hoge vergoedingen.
Het schrikeffect is groot. Vaak is het dan een afweging van kosten/baten of er een advocaat of jurist wordt ingeschakeld. En vaak wordt er dan maar betaald, ofwel omdat een bedrijf niet weet dat de claim niet terecht is en het inwinnen van juridische hulp al gauw meer kost dan het betalen van de geclaimde vergoeding dan wel om maar van het gezeur af te zijn. Bij een procedure in dit soort zaken bestaat bovendien ook nog het risico te worden veroordeeld in de volledige proceskosten, inclusief alle advocaatkosten.
Kritiek op werkwijze
Tegen deze claimpraktijk is al vaker sterke kritiek geuit, bijvoorbeeld door (online) magazines als Emerce en Netkwesties.nl, via petities en in België via kamervragen. Ook is al vaker geprobeerd de werkwijze van onder meer het ANP en Permission Machine (Visual Rights Group) bij de rechter aan de kaak te stellen. In 2021 leverde dat bij de Belgische rechter een vonnis op waarbij Permission Machine misbruik wordt verweten en een ‘auteursrechttrol’ wordt genoemd, ‘die weliswaar houder is van beperkte exploitatierechten op werken die door derden tot stand zijn gebracht, doch niet door haar geëxploiteerd worden, en die zich enkel inlaat met het vorderen en innen van vergoedingen van inbreukmakers’. Oftewel: deze claimcultuur is een verdienmodel zonder dat de bestrijding van de inbreuk zelf voorop staat.
Is er inmiddels iets veranderd? Ja, Permission Machine heeft nu een iets vriendelijker naam: Visual Rights Group, maar gaat nog altijd op dezelfde wijze door. Hoge claims hebben prioriteit boven het tegengaan van inbreuken, zonder te checken of die claims zelf wel terecht zijn en of de hoogte overeenkomt met de werkelijk geleden schade.
Het is naar mijn mening volkomen terecht dat er betaald moet worden voor het zonder toestemming gebruiken van foto’s. Fotografen hebben simpelweg recht op een vergoeding voor gebruik van hun werk. Maar alleen als het een marktconforme vergoeding is en als niet een van de wettelijke uitzonderingen van toepassing is. En daar gaat het vaak mis. Het zou goed zijn als de claimpartijen zoals hiervoor genoemd eens echt kritisch gaan kijken naar hun handelen. Goed voor hun eigen naam en goed voor de bedrijven en individuen die ten onrechte met hoge claims worden geconfronteerd.
